Het gaat mij om het begrip rechtvaardigheid in combinatie met dieren. Wat is rechtvaardigheid?
Voor mij is het een door een meerderheid van de populatie gedeelde notie van wat goed gedrag en wat slecht gedrag is. Een consensus over wat toelaatbaar, of zelfs te prijzen is, en wat ontoelaatbaar is, en waar eventuele sancties tegenover zouden moeten staan. Niet een democratisch gekozen meerderheid van de helft-plus-een, maar een dermate grote meerderheid dat het een kenmerkend aspect is van de cultuur van de soort. De menselijke soort.
Abstracte woorden, dus ik geef een voorbeeld. In alle menselijke culturen die ik ken is het ontoelaatbaar om te stelen, of iemand te doden, of disproportioneel hebzuchtig te zijn. In alle menselijke culturen die ik ken, wordt het helpen van de medemens, of het (weg)geven van goederen of gunsten, beschouwd als lovenswaardig gedrag.
Ik leg met opzet de nadruk op de mens. Want mijns inziens is het niet zinvol, eigenlijk zelfs arrogant, om het begrip rechtvaardigheid uit te breiden naar niet-mensen. Dieren dus. Ik geloof niet, dat het begrip 'rechtvaardigheid' zoals dat voor mensen geldt, eveneens geldt voor dieren. Om de eenvoudige reden, dat we er niet met hen over kunnen communiceren.
Dat wil niet zeggen dat bij dieren, beter gezegd diersoorten, geen aanwijzingen zouden zijn dat er bij hen geen mechanismen zijn die lijken op 'normen en waarden' zoals die ook bij mensen worden waargenomen. Er zijn bijzonder interessante experimenten gedaan, waarbij dieren, meestal (hogere) primaten, gedrag vertoonden dat sterk leek op hoe mensen reageren op 'oneerlijke' situaties.
Delen zij daarmee 'onze' menselijke waarden? Hebben wij daarmee een morele verantwoordelijkheid naar hen? Hebben zij daarmee een morele verantwoordelijkheid naar ons? Ik denk van niet. Wij, en nu bedoel ik even alle levende organismen, zijn niet met zijn allen een gezellige bende levende wezens die volgens een -door mensen gedefinieerd- stelsel van omgangsvormen op een planeet leven.
Als een beer een toerist doodbijt, of een Ebola-virus een mens binnendringt en hem of haar doodt, is dan het dier of het virus onrechtvaardig? Anders gezegd, is dat organisme dan schuldig? Natuurlijk niet. Maar als mensen dieren doden, dan zijn dierenactivisten er als de kippen bij om te wijzen op 'het leed van onschuldige dieren.' Omdat zij menselijke eigenschappen en waarden projecteren op die dieren. 'Antropomorfisme', met een ingewikkeld woord.
Ik vind, dat dieren niet schuldig kunnen zijn, in elk geval niet schuldig in gedrag dat mensen betreft. Over hoe hun soortgenoten tegenover hun gedrag staan, daar kan ik niets over zeggen. In de overgrote meerderheid van de diersoorten hebben we daar ook niet het flauwste idee over.
Maar als een dier naar onze menselijke maatstaven niet schuldig kan zijn, dan kan het ook niet onschuldig zijn. Begrippen als schuldig en onschuldig zijn op dieren eenvoudigweg niet van toepassing. Het begrip rechtvaardigheid kan dus niet worden betrokken op mensen en dieren, maar alleen op mensen.
Let wel, ik zeg hier niet dat ik alle menselijk gedrag met betrekking tot dieren goedkeur. Tot op zekere hoogte ben ik het eens met de standpunten van dierenactivisten. Waar zij echter begrippen als 'zielig', 'onschuldig' of 'onrechtvaardig' kiezen, kies ik een andere insteek.
Ik vind dat we, dat wil zeggen wij mensen, met respect en vooral met verantwoordelijkheidsgevoel moeten omgaan met onze grondstoffen. En ja, ik reken dus dieren tot een grondstof. Die verantwoordelijkheid is geen morele, maar komt voort uit het praktisch aspect van duurzaamheid. Plofkippen, -koeien, -varkens, maar ook gengewassen, ontbossing, monoculturen, allemaal zaken waar ook ik niet voor ben. Waarbij dieren- en milieuactivisten mij aan hun zijde vinden.
Maar laten we in die discussie ophouden met het extrapoleren van menselijke emoties en waarden naar dieren. Het leidt af en wekt -in elk geval in mij- weerstand op. Het is een vorm van marketing die appelleert aan schuld die er niet is.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten