Yoghurt

Een a twee keer per maand koop ik een pak yoghurt. Ik neem dan een liter volle, van het goedkoopste merk. Ik gebruik dat nog weleens door een gerecht, of gebruik het in een saus. Of ik eet hem rauw.

Ik maak die liter zelden op. Regelmatig sta ik yoghurtbrokjes door de afvoer te proppen, waaraan ik weliswaar een pervers genoegen beleef, maar wat ook aanvoelt als nodeloze verspilling. Het is natuurlijk ook gewoon verspilling.

Mijn dilemma: mijn plaatselijke super, die van hetzelfde merk is als alle andere supers in een straal van kilometers, verkoopt yoghurt in diverse varianten. Allereerst is er het goedkoopste merk. Dat bestaat alleen in literverpakking. Kost 89 cent of zo, ik heb eigenlijk geen idee. Ze hebben ook hun eigen merk. Die verkopen ze per hele of halve liter. Maar zelfs de halve liters zijn een cent of 10 duurder dan een liter van het goedkoopste merk. En ze hebben nog A-merken, die aandacht besteden aan onhandige sluitclips en andere verpakkingsvormen die consumenten tot wanhoop drijven, tegen een hogere prijs.

Wat koop je dan? Een halve liter, die 99 cent kost en die je opmaakt? Of een hele liter, die 89 cent kost, maar waarvan je de helft wegflikkert? Noem me een hollander, maar dan koop ik die liter. En toch voelt dat verkeerd. Ik voel mij schuldig, omdat ik een ooit prima product sta weg te flikkeren. Ik had ook gewoon minder van dat product kunnen kopen, maar dan was ik meer geld kwijt geweest.

De notie dat ik meer moet betalen voor minder van hetzelfde, het wil er bij mij niet in.

Mag het?

'Ja, maar ze deden niets wat niet mocht.' Een argument dat ik de laatste jaren veel gehoord heb in gesprekken die ik voerde. Die gingen dan over bonussen, zelfverrijking en belastingontwijking. Google en Apple, de Rolling Stones en U2, ze ontwijken belasting, doordat zij bedrijfsconstructies hebben opgezet waardoor dat mogelijk is. Deze constructies zijn strikt juridisch genomen niet illegaal. In berichtgeving via de media wordt dat -terecht- benadrukt. Ander voorbeeld: Bank X moet van belastinggeld in de lucht gehouden worden, maar de vertrekkende topman krijgt wel een enorme bonus mee. Die heeft hij contractueel zo vastgelegd, ook daar is niets illegaals aan. Er zijn dan ook mensen die argumenteren dat ze dat gewoon slim hebben gespeeld.

Mijns inziens is dit echter een verkeerde benadering van het probleem.

Dat een vorm van handelen is toegestaan, maakt dat handelen nog niet ethisch.

Het is opvallend dat in de jaren voorafgaand aan de crisis die in 2008 begon, het aantal belastingontwijk-constructies exponentieel is toegenomen. Dat in de tien jaar daarvoor aandelenhandel voor het overgrote deel is overgenomen door geautomatiserde systemen. Dat moedwillig allerlei nieuwe -vaak zeer complexe- financiele producten werden bedacht. Dat, kortom, het bon-ton werd om onbeschaamd winst, en niets dan winst, na te streven. Een veelgehoorde rechtvaardiging is dan: 'Dat is de markt, en zo lang het mag, is het goed.'

Ik ben het daar niet mee eens. Wetgeving is er om excessen te voorkomen, om onrechtvaardig gedrag jegens je medemens tegen te gaan. Het schrijft niet voor wat goed of slecht is, het geeft slechts de grens aan van wat 'we' in menselijk handelen toelaatbaar vinden. Dat is mensenwerk, en wetgeving is dus niet onfeilbaar. Een slimme jurist weet altijd wel een maas in de wet te vinden. De Iers-Nederlandse belastingontwijk-constructies zijn daar een goed voorbeeld van.

Het simpele feit dat je geen wet overtreedt, maakt je nog geen goed mens. En het is niet de wetgeving die moet veranderen, maar jijzelf.

Je bent een goed mens als jouw handelen anderen niet moedwillig benadeelt. Als jouw handelen ook op andere mensen een positieve uitwerking heeft. Een goed produkt is niet een leugen waarvan je mensen door middel van marketing overtuigt dat ze erin moeten trappen. Dat is ordinaire oplichting.

Natuurlijk, een kneiter van een cliché. Maar wat mij opvalt is, dat hebzucht vaak als een onontkoombaar gegeven wordt beschouwd en geaccepteerd, als de ultieme drijfveer, niets aan te doen. En dat diegenen die die hebzucht ten volle weten uit te buiten trots zijn op hun handelen, want het is binnen de wet.

Ik ben een romanticus. In een van de eerste delen van Star Trek (The Next Generation) spreekt Jean-Luc Picard met simpele onnozelaars van een of andere beschaving die niet alleen hebzuchtig is, maar ook een pijnlijk gebrek aan gevoel voor mode heeft. Hij vertelt hen (mijn woorden) dat 'Humanity did away with the quest for material possessions. We aim to better ourselves now.'

Nou ben ik niet zo'n hippie als Gene Roddenberry, die zich omdraait in zijn baan om de aarde als ik hem een hippie noem, maar ik vind dat een mooi, zij het utopisch streven. Daar kunnen we meer van gebruiken.

Mijns inziens moet de drijfveer van een goed kapitalist niet zijn 'mag het?', maar 'heeft iemand anders hier ook wat aan?'